Oefenrechtbank: Mag een gemeente lokale energiegemeenschappen voorrang geven bij het gebruik van gemeentegrond voor duurzame projecten?

Deze oefenrechtbank, georganiseerd door het Nationaal Klimaat Platform (NKP) en de Constitutie voor de Commons, vond op 25 september 2025 plaats.

Wat speelt er

Het NKP en de Constitutie voor de Commons wilden graag een oefenrechtbank organiseren om de mogelijkheden te onderzoeken om energiegemeenschappen voorrang te kunnen geven, zonder dat het roemruchte Didam-arrest geldt.

De gemeente Heiloo en Heiloo Energie, die geen conflict hebben, waren beiden bereid te helpen en deel te nemen aan deze oefenrechtbank. Zij wilden ook kijken of er andere opties buiten het ‘geitenpaadje’ van het Didam-arrest zijn en daarmee ook andere energiegemeenschappen en gemeenten vooruithelpen.

Heiloo Energie, een lokaal energie-initiatief, wil een solar carport realiseren boven de parkeerplaats van de gemeentelijke sportvelden en heeft daarvoor een vergunning aangevraagd. Heiloo Energie ziet het liefst één-op-één gunning, de gemeente Heiloo denkt dat er een selectieprocedure nodig is.

Uitgebreid verslag van deze oefenrechtbank

Het hele verslag, met annotaties, is te vinden op de website van het NKP.

Conclusie van de rechters

Energiegemeenschappen krijgen niet automatisch voorrang om gemeentegrond te gebruiken om een duurzaam energieproject te realiseren. Als een gemeente al beleid heeft om duurzaamheid te stimuleren en daarin duidelijk onderbouwt waarom het lokale initiateven voorrang wil geven, kan dit een constructie zijn waarvan rechters zeggen dat het juridisch mag.

Kritische kanttekening

Toehoorder: “De oefenrechtbank ging alleen in op bestaande jurisprudentie en niet op de nieuwe Europese wet en aanstaande Nederlandse energiewet (vanaf 2026) waarin energiegemeenschappen een aparte status hebben. Jammer, want veel vragen na afloop van de rechtszitting gingen daarover. We willen toewerken naar een situatie waarin aanbesteding voor energiegemeenschappen niet meer nodig is. Daarom is het belangrijk dat en nieuwe jurisprudentie m.b.t. de nieuwe wetgeving wordt opgebouwd.

Het ‘geitenpaadje’

In het verslag komt naar voren dat er dan ook een ‘open en transparante route’ mogelijk is waarbij aan het Didam-arrest wordt voldaan.

• De gemeente beschrijft het object (hier: de solar carport) en publiceert objectieve, toetsbare en redelijke selectiecriteria met weging.
• Eén-op-één uitgifte mag alleen als één partij:
  • aan deze selectiecriteria voldoet, én
  • ook aan aanvullende, objectieve en redelijke criteria voldoet die aansluiten bij vastgesteld beleid en het projectdoel.
• Als op basis van beide criteria redelijkerwijs maar één serieuze gegadigde overblijft, mag die de carport realiseren en exploiteren.
• De gemeente publiceert het voornemen tot één-op-één uitgifte, met de criteria en een reactietermijn (bijv. 20–30 dagen).
• Alleen als niemand zich meldt of niemand aan alle criteria voldoet, kan één-op-één uitgifte doorgaan.

Heiloo Energie had deze route al vóór de oefenrechtbank gevonden en is die nu aan het bewandelen.

Aanbevelingen voor energiegemeenschappen en overheden

Op 13 maart 2025 organiseerde Energie Samen Noord-Holland, TNO en de Provincie Noord-Holland het seminar ‘Aanbesteden niet nodig’. Het verslag van deze bijeenkomst en de aanbevelingen over energiegemeenschappen en overheden zijn hier te vinden.