Terugblik seminar ‘Aanbesteden niet nodig’

Op 13 maart 2025 organiseerde Energie Samen Noord-Holland, TNO en Provincie Noord-Holland een druk bezocht seminar. Hier werd uitgebreid gesproken over de mogelijkheden van gemeenten om onder bepaalde voorwaarden opdrachten te verstrekken aan energiecoöperaties. Een verslag van deze bijeenkomst volgt hieronder.

Energiegemeenschappen (EG’s) hebben een speciale positie binnen het EU- en Nederlands recht. Eva Winters (jurist TNO) licht toe dat EG’s volgens Europese wetgeving gekenmerkt worden door:

• Open, toegankelijke en vrijwillige deelname
• Governance waarbij de feitelijke zeggenschap bij de leden ligt
• Doelen gericht op milieu, economie en sociale gemeenschapsvoordelen
• Diverse activiteiten zoals produceren, opslaan, verkopen en delen van energie 1

De nieuwe Nederlandse Energiewet (vanaf 2026) en de Wet Collectieve Warmte (WCW) erkennen deze positie. Warmtegemeenschappen (WG’s) kunnen bijvoorbeeld binnen een warmtekavel aanspraak maken op een kleiner systeem tot 1500 aansluitingen.

Aanbesteden of niet?

Jurgen van der Heijden (jurist TNO) presenteert twee routes voor energiecoöperaties:

1. De commerciële route: Als een energiecoöperatie functioneert als competitieve onderneming, is aanbesteding vereist 3.
2. De gemeenschapsroute: Als een gemeente bepaalt dat een activiteit een gemeenschapstaak is, kan direct gunnen mogelijk zijn zonder aanbesteding.

Cruciaal hierbij is dat:

• Een gemeente expliciet moet bepalen of een activiteit (zoals energiecoaching) een gemeenschapstaak is
• Deze keuze moet vastgelegd worden in gemeentelijk beleid
• Een energiecoöperatie moet kiezen tussen een commerciële of gemeenschapsrol.

Het Uitdaagrecht

Een belangrijke mogelijkheid voor energiegemeenschappen is het Uitdaagrecht, waarmee burgers en gemeenschappen de overheid kunnen vragen beleid te maken en aanwijzingen voor dat gewenste beleid kunnen geven. Via deze route kan een opdracht en samenwerkingscontract met de gemeente tot stand komen zonder aanbesteding.

Amsterdam als praktijkvoorbeeld

Geert Kotter (Weesp Duurzaam/APEC) presenteert de Amsterdamse casus:

• Amsterdam heeft in november 2024 in beleid opgenomen dat EG’s bestaan naast overheden en marktpartijen
• Dit maakt opdrachtverlening onder het uitdaagrecht mogelijk
• Voor de uitvoering organiseert APEC een structuur met 30-60 partijen via een Expertise Diensten Organisatie
• Er worden nog criteria ontwikkeld voor de kwalificatie als EG.

Ervaring FIXbrigade: valkuilen van aanbesteding

De FIXbrigade, opgericht in 2018 om energiearmoede te bestrijden, deelt hun negatieve ervaring met aanbesteding. Ondanks goede resultaten en erkenning (zelfs door koningin Maxima) verloor de organisatie een aanbesteding in 2023.

Lessen:

• Aanbestedingen zijn zeer complex voor sociale ondernemingen
• Het proces wordt gedomineerd door jargon en juridische taal
• De sociale aard van energiearmoede-aanpak past niet in de commerciële aanbestedingslogica
• De inkoper van de gemeente heeft disproportioneel veel macht

Conclusies en aanbevelingen

De deelnemers formuleerden aanbevelingen voor de Minister van Klimaat en Groene Groei:

1. Verduidelijk het Didam-arrest in relatie tot energiegemeenschappen
2. Volg het Deense model voor gemeenschappen voor warmte
3. Neem een resultaatverplichting op voor 100% lokaal eigendom
4. Versterk het faciliterend kader voor gemeenschappen
5. Volg de Europese Richtlijn voor energiegemeenschappen (Nederland is nu in overtreding)
6. Definieer de rol van EG’s in het energiesysteem
7. Energie is een basisvoorziening die naar de gemeenschap kan gaan in plaats van naar de markt
8. Benut het uitdaagrecht
9. Creëer een overgangsregeling van energiecoöperatie naar energiegemeenschap
10. Voorkom dat energiegemeenschappen worden gedwongen mee te doen aan aanbestedingen 1

Praktische adviezen

Voor gemeenten en energiegemeenschappen:

• Kijk naar de “gemeenschapsroute” in plaats van de aanbestedingsroute
• Maak een expliciete beleidskeuze voor de gemeenschapsaanpak
• Laat afdeling Inkoop eerst bepalen welke route bewandeld moet worden
• Benadrukt dat gemeenschappen meer waarde toevoegen dan alleen energie: community building, lokale verankering en veiligheid door kleinere energielussen

Voor energiegemeenschappen die toch moeten aanbesteden:

• Zoek ondersteuning vanuit gemeente/provincie
• Splits ‘materiaal’ en ‘uitvoering’ bij opdrachten
• Gebruik heldere taal en definities om juridisch gesteggel te voorkomen
• Deel opdrachten op in kleinere percelen
• Leg focus op lokale verankering

Deze richtlijnen bieden handvatten voor gemeenten en energiegemeenschappen om samen te werken zonder onnodige aanbestedingsprocedures, passend binnen de EU-richtlijnen en de Nederlandse wetgeving.

Download hier het uitgebreide verslag van deze bijeenkomst

Download hier “Gunnen zonder aanbesteding: Aanbevelingen voor energiegemeenschappen en overheden”.